Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του αποτελεσματικού δασκάλου;
Πρώτον, η αξιοπρεπής παρουσία του τόσο στην τάξη όσο και στο σχολείο και στην κοινωνία γενικότερα. Αυτή δεν περιορίζεται στην εξωτερική του εμφάνιση μόνο, αλλά και σε ολόκληρη τη συμπεριφορά του. «Και βήμα ανδρός και γέλως οδόντων αναφέρει περί του ανδρός», έλεγαν οι πρόγονοί μας.
Δεύτερον, βασική μέριμνά του είναι η ανανεούμενη κατάρτισή του. Η γνώση δεν είναι στατική. Τα πάντα εξελίσσονται και ανανεώνονται. Η λήψη του πτυχίου πιστοποιεί μια τυπική γνώση. Στην πράξη ανακαλύπτει κανείς πόσο λίγες και σε πολλές περιπτώσεις πόσο ελλιπείς είναι οι γνώσεις που απεκόμισε. Γι’ αυτό δεν παύει να μελετά και να ενημερώνεται με βιβλία και περιοδικά, με εφημερίδες, με την παρουσία του σε Συνέδρια, Σεμινάρια, Διαλέξεις και να επιδιώκει κάθε επιμορφωτική ευκαιρία. Δεν είναι αφελής να πιστεύει ότι το πτυχίο τον έκανε απόλυτα ικανό να διδάσκει δια βίου χωρίς ανανέωση του γνωστικού του αντικειμένου. Μόνο με τη συνεχή ενημέρωση αναγνωρίζει το βαθμό ανεπάρκειάς του, τις περιορισμένες ικανότητές του και τις πολλές του αδυναμίες. Το καλύτερο θα ήταν, ειδικά για τους νεώτερους εκπαιδευτικούς, η συνέχιση των σπουδών σε επίπεδο δεύτερου και τρίτου πτυχίου, η λήψη μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, η παρακολούθηση της συνεχούς εξελισσόμενης τεχνολογίας.
Τρίτον, ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει το υλικό που θα προσφέρει κάθε μέρα και σε κάθε περίπτωση στην τάξη του, τις μεθόδους που θα εφαρμόσει σε κάθε μάθημα, κάθε τάξη, κάθε χρονική περίοδο. Γνωρίζει το τι (υλικό) σε ποιον (μαθητή), το πώς (μέθοδος) και το πότε (χρονική στιγμή) που θα προσφέρει. Φροντίζει να μην αποτύχει σε κανένα από αυτά, διότι διαφορετικά απέτυχε στην αποστολή του και η αποτυχία θα τον κάνει δυστυχή ενώ αδικεί κατάφωρα τους μαθητές του και εκτίθεται στην κοινωνία που του ανέθεσε την αποστολή αυτή. Γνωρίζει και εφαρμόζει τις διδακτικές αρχές: 1) της εποπτείας, 2) της συμμετοχικότητας, 3) της αυτενέργειας, 4) την αλληλοδιδακτική και 5) την ομαδοκεντρική μέθοδο, με στόχο την καλύτερη αφομοίωση της γνώσης, ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε μαθήματος και τις δυνατότητες των μαθητών του.
Τέταρτον. Γνωρίζει και συνεχώς μαθαίνει την Ψυχοβιολογία και τις ανάγκες των μαθητών του. Αξιοποιεί τις δυνατότητες του κάθε παιδιού και το βοηθάει, ώστε να γίνει άτομο ικανό να προσαρμοστεί ομαλά στην κοινωνία, να γίνει χρήσιμο για τον εαυτό του και τους άλλους. Να πλουτίσει τις γνώσεις του και να καλλιεργήσει τις υπολανθάνουσες δεξιότητές του που θα κάνουν την εμφάνισή τους δειλά δειλά μέσα στις σχολικές γιορτές και δραστηριότητες. Οι τελευταίες είναι ένα τεράστιο μορφωτικό κεφάλαιο, το οποίο δυστυχώς δεν αξιοποιείται όσο θα έπρεπε. Η συμμετοχή των παιδιών σε μια γιορτή είναι μια καλή ευκαιρία όχι μόνο πληροφοριακού εμπλουτισμού, αλλά και βιωματικής μέθεξης στο πλούσιο εποπτικό υλικό εικόνας, ήχου, κινήσεων και συμμετοχικής δραστηριότητας, στοιχεία που μένουν και επηρεάζουν βαθύτατα την προσωπικότητα του μαθητή, του αυριανού πολίτη. Αποτελούν ευκαιρίες επιτυχημένες εποπτικής διδασκαλίας.
Πέμπτον. Από την αρχή της σχολικής χρονιάς, ο αποτελεσματικός δάσκαλος παίρνει άμεσα ή έμμεσα πληροφορίες σχετικές με τους μαθητές του, με σκοπό να τους γνωρίσει καλύτερα. Ιδιαίτερα για θέματα υγείας, συμπεριφοράς, σχετικές με την οικογένεια, όχι ως ανακρητής αλλά απλά και αβίαστα για να τον γνωρίσει καλύτερα.. αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο τους διάφορους μαθητές. Διαφορετικά τον νευρικό, τον μειονεκτικό, τον ατίθασο, το μοναχοπαίδι, το νωθρό, το φοβισμένο παιδί. Για το δάσκαλο είναι συχνά δύσκολος ο συνδιασμός ελευθερίας και πειθαρχίας, στοιχεία βασικά για την κοινωνική και ομαδική ζωή μέσα στην τάξη.
Έκτον. Δεν παραλείπει να συναντά συχνά τους γονείς των μαθητών του για να πληροφορεί και να πληροφορείται. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος προσπαθεί να αναπληρώσει σοβαρές ελλείψεις της οικογένειας και να προσφέρει ψυχολογική στήριξη στο παιδί. Ιδιαίτερα δύσκολη είναι η αποστολή του δασκάλου όταν η οικογένεια αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της απέναντι στα παιδιά, οι γονείς έχουν διάφορα προβλήματα, υπάρχει ένα νοσηρό κλίμα στην οικογένεια. Ο δάσκαλος καλείται πραγματικά να αναπληρώσει τη στοργή και την αγάπη που λείπουν από τα παιδιά αυτά.
Έβδομο. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος αποδίδει όταν είναι ψυχολογικά ισορροπημένος άνθρωπος, έχει συναισθηματική σταθερότητα, τα «έχει βρει με τον εαυτό του». Δεν είναι ούτε κομπλεξικός, ούτε οιηματίας. Είναι σημαντικό αυτό στις σχέσεις του με τους άλλους. Δεν έχει την ψευδαίσθηση της γνωστικής αυτάρκειας ούτε ότι δεν έχει ανάγκη κανένα. Είναι υπερασπιστής της αξιοπρέπειας της δικής του και των άλλων. Γι’ αυτό δεν ανέχεται την ταπείνωση και υποτίμηση ενός ή κάποιων μαθητών από τους συμμαθητές τους. Δεν επιτρέπει σε κανένα μέσα στην τάξη να ξεφύγει από τα όρια της ευπρέπειας. Δεν είναι μνησίκακος και το ίδιο διδάσκει και στους μαθητές του.
Όγδοο. Κάθε δάσκαλος που θέλει να είναι αποτελεσματικός, αγαπά την αποστολή του και αφιερώνεται σ’ αυτή, αγαπά τους μαθητές του σα δικά του παιδιά. Η παιδαγωγική αυτή αγάπη τον ενισχύει καθημερινά και δεν τον αφήνει να κουραστεί. Του ενισχύει τις αντοχές, τον βοηθά να ξεπερνά όλα τα εμπόδια. Η καλή επίδοση των μαθητών του και κάθε τους επιτυχία ανατροφοδοτεί τη διάθεσή του για προσφορά.
Ένατο. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος γνωρίζει καλά ότι το έργο του είναι δύσκολο και θέλει πολλή υπομονή. Η άγνοια, απειρία, αφέλεια, αδυναμία των μαθητών απαιτούν υπομονή, επιμονή, κατανόηση, ψυχραιμία, αταραξία ψυχής. Το ίδιο ισχύει και για τα σφάλματα, τις απροσεξίες και τη στάση των δύσκολων παιδιών που δοκιμάζουν την υπομονή και τις αντοχές του. Δεν πρέπει να τον εκνευρίζουν, γιατί θυμάται πάντα ότι είναι νέοι, όπως κάποτε κι αυτός και κάνουν λάθη.
Δέκατο. Η απόκτηση της γνώσης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δε μπορούν όλοι οι μαθητές να προσλάβουν τόσο εύκολα όσο νομίζουμε οι ενήλικες. Ο δάσκαλος θα επαναλάβει, θα επιμείνει, θα αναζητήσει τον καλύτερο τρόπο διδασκαλίας ώστε να είναι σίγουρος ότι ο μαθητής αφομοίωσε. Δεν αγανακτεί όταν ο μαθητής τα χάνει και δε μπορεί να ανταποκριθεί, δεν εκνευρίζεται, δεν εξάπτεται μπροστά στην αδιαφορία, την αδράνεια, τη λανθασμένη συμπεριφορά του μαθητή. Με αυτοκυριαρχία κατανιεί και ερμηνεύει τα πάντα.
Ενδέκατο. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος δεν μπαίνει ποτέ στην τάξη αν δεν έχει ετοιμαστεί. Αυτό ισχύει για κάθε μάθημα. Οι πρόχειροι αυτοσχεδιασμοί δεν τον τιμούν, αντίθετα τον εκθέτουν στους μαθητές. Και οι μικροί ακόμη μαθητές αντιλαμβάνονται την προχειρότητα και την άγνοια του δασκάλου. Ορισμένοι έχουμε αδυναμία σε κάποια μαθήματα και παραμελούμε τα άλλα. Όμως ο αποτελεσματικός δάσκαλος είναι βέβαιος ότι κάθε μάθημα έχει την αξία του και αυτό το περνάει και στα παιδιά. Η ανησυχία στην τάξη δεν σταματά με παρακλήσεις ή απειλές, αλλά με την ελκυστική παρουσίαση της νέας γνώσης με τρόπο εύληπτο, παραστατικό, ζωντάνια, χρωματισμό φωνής, ανάλογη στάση του σώματος. Ο δάσκαλος είναι ηθοποιός με τη διπλή σημασία. διδάσκει ήθος και παίζει το ρόλο του σαν ηθοποιός.
Δωδέκατο. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι αμερόληπτος και να μην επηρεάζεται από γνωριμίες, φιλίες, κοινωνική θέση των γονιών ή την εξωτερική εμφάνιση των μαθητών. δεν αεροβατεί. Έχει αυτογνωσία και δε διστάζει να συμβουλευτεί παλιότερους και εμπειρότερους συναδέλφους του. Σε εξαιρετικές περιστάσεις απευθύνεται σε ειδικούς.
Δεκατοτρίτο. Είναι σπάνιο να υπάρχει άνθρωπος χωρίς προσωπικό ή οικογενειακό πρόβλημα. Στη σημερινή εποχή δεν είναι αυτονόητη ούτε η οικογενειακή γαλήνη. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος προσπαθεί να διαχωρίζει τις διδακτικές του ευθύνες από τα μικρά ή μεγάλα αδιέξοδα της προσωπικής ή οικογενειακής ζωής. Έτσι αποφεύγει τους εκνευρισμούς, τα ξεσπάσματα, τις συναισθηματικές αλλαγές στην τάξη, στους συναδέλφους του, στους γονείς.
Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η κατάρρευση των αξιών έδωσε την εντύπωση ότι η αποστολή του Δασκάλου είναι ασήμαντη. Ένα όμως παραμένει γεγονός. Ο εμπνευσμένος δάσκαλος είναι πνευματικός ηγέτης γιατί έχει στόχους, και δίνει νόημα στο έργο του. Πρέπει να είναι μακριά απ’ αυτόν η νοοτροπία του υπαλλήλου που εκτελεί το έργο του σαν αγγαρεία, τυπικά, χωρίς ψυχή, που κουράζει και κουράζεται.
- Ο σωστός δάσκαλος είναι αυτός που
- Αγαπά την εργασία του
- Έχει ικανότητα επικοινωνίας με τους μαθητές του
- Έχει ικανότητα να περνάει θετικά μηνύματα
- Προωθεί εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και καινοτομίες στην τάξη
- Μπορεί να εντοπίσει παιδιά που διαφέρουν από τον μέσο όρο
- Διατηρεί καλές σχέσεις με τους γονείς των μαθητών του
- Έχει δυνατότητα επέκτασης της οικογένειας στο σχολείο
- Μπορεί να λειτουργεί ως θετικό πρότυπο για τους μαθητές του
- Είναι ευγενικός, μεγαλόψυχος, σε ακούει προσεκτικά, σε ενθαρρύνει, πιστεύει σε σένα, κρατάει μυστικά, του αρέσει να διδάσκει παιδιά/νέους, του αρέσει να διδάσκει τα διάφορα μαθήματα, αφιερώνει χρόνο για να σου εξηγήσει, σε βοηθάει όταν έχεις «κολλήσει», σε ενημερώνει για την πρόοδό σου, σου επιτρέπει να πεις “το δικό σου”, δεν παραιτείται από σένα όταν εσύ αποτυγχάνεις, τον ενδιαφέρει η γνώμη μου, σε κάνει να νιώθεις έξυπνος και δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ των μαθητών του, σε υπερασπίζει, αντιπαρέρχεται μικρότητες, λέει την αλήθεια, συγχωρεί.