Σημαντικό χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι η αντιδραστικότητα που έχουν πολλά παιδιά. Νομίζουν ότι οι γονείς τους κρίνουν και έτσι αντιδρούν αρνητικά με διάφορους τρόπους. Πώς μπορείς όμως να αντιμετωπίσεις ένα τέτοιο παιδί;
Η κλινική ψυχολόγος Ντόρα Μίνου εξηγεί που οφείλεται αυτή η αντιδραστικότητα και δίνει συμβουλές στους γονείς και τους καθηγητές πως να το αντιμετωπίσουν και πως να φέρονται στα παιδιά…
Γονείς και Καθηγητές απέναντι στην αντιδραστικότητα του εφήβου:
Ενδιάμεσα στην ανωριμότητα της παιδικής ηλικίας και στην ωριμότητα του ενήλικα, εκτείνονται τα 6-7 χρόνια της εφηβείας.
Σ’ αυτή την αναπτυξιακή φάση, εκτός από τις βιοσωματικές αλλαγές που υφίστανται, ο έφηβος βιώνει έντονες ψυχολογικές συγκρούσεις και κατακλύζεται από αισθήματα ανασφάλειας, φόβου, αμφισβήτησης, επιθετικότητας και αμφιθυμίας, που προκαλούνται ή και εντείνονται από την τάση του για ανεξαρτησία.
Η αντιδραστικότητα του εφήβου…
Χαρακτηριστικό στοιχείο της εφηβείας είναι η επαναστατικότητα του εφήβου ως προς τους γονείς το σχολείο και την κοινωνία.
Είναι γνωστό ότι σ’ αυτή την αναπτυξιακή φάση ο έφηβος επαναστατεί και αμφισβητεί τα όρια που του θέτουν οι γονείς (π.χ η ώρα επιστροφής μετά τη βραδινή έξοδο, η επιλογή των φίλων, η αγορά του δίκυκλου, το κάπνισμα, το είδος της μουσικής, η ένταση της μουσικής, η διάρκεια των τηλεφωνημάτων, οι ώρες που ξοδεύονται για διάβασμα, η σεξουαλική συμπεριφορά κ.ά). Όσο δημοκρατικοί και μοντέρνοι και αν είναι οι γονείς, ο νέος προκαλεί, παραβιάζοντας αυτά τα όρια και λειτουργεί ανταγωνιστικά στο ρόλο των γονιών του.
Ανάλογη είναι η αμφισβήτηση που εκδηλώνει ο έφηβος στους καθηγητές και κατ’ επέκταση στο ίδιο το σχολείο, (π.χ αδικαιολόγητες απουσίες στο μάθημα, επιδεικτική αδιαφορία στην ώρα της παράδοσης, άρνηση να συμμορφωθεί με τους κανόνες του σχολείου, συγκρούσεις με τους καθηγητές, κά).
Τέλος, υπάρχει μία γενικότερη αμφισβήτηση της κοινωνίας – “του κόσμου των μεγάλων” – που εκδηλώνεται κυρίως μέσα από το ντύσιμο, το λεξιλόγιο και τις συμπεριφορές και έχει σαν στόχο την πρόκληση.
Ποιες είναι οι αιτίες;
Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον έφηβο “επαναστάτη χωρίς αιτία”, όμως υπάρχουν αίτια που προκαλούν αυτή την αντιδραστικότητα, όπως:
– Το “παιδί” νιώθει πως αποκτά περισσότερη δύναμη στη σχέση του με τους γονείς του και προσπαθεί να επιβληθεί και να διεκδικήσει μέσα από τη σύγκρουση.
– Ο νέος διαπιστώνει την ασυνέπεια των μεγάλων. Όσο το παιδί είναι μικρό δέχεται τα “πρέπει” που του επιβάλλονται αδιαμαρτύρητο. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο γιατί δεν έχει τη δύναμη να τα αμφισβητήσει, αλλά γιατί πιστεύει ότι εκείνοι που τα διδάσκουν τα τηρούν κιόλας. Μεγαλώνοντας ανακαλύπτει ότι οι μεγάλοι του διδάσκουν αρχές που τις παραβιάζουν οι ίδιοι, ενώ παράλληλα περιορίζουν εκείνον. Αυτό φέρνει σαν αποτέλεσμα, ο έφηβος να απορρίπτει τους μεγάλους και τις αρχές τους.
– Οι προσδοκίες που του προβάλλουν οι άλλοι (ιδιαίτερα οι γονείς), του προκαλούν θυμό και αντιδρά προκειμένου να απαλλαχτεί τουλάχιστον προσωρινά από τις προσδοκίες τους.
– Συναντά δυσκολίες στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του λόγω των πολλαπλών, διαφορετικών και αντιφατικών πληροφοριών και μηνυμάτων.
– Παρουσιάζει αδυναμία στην ισόρροπη συσχέτιση του θέλω και του πρέπει.
– Ο εφηβικός εγωκεντρισμός που αποσκοπεί στην ανάπτυξη της εικόνας του σωματικού εαυτού και στη διαμόρφωση ταυτότητας του Εγώ. Ο νέος κυριεύεται από την έντονη επιθυμία να στραφεί στον εαυτό του, που του φαντάζει πια άγνωστος εφόσον αρχίζει τώρα να μπαίνει στη διαδικασία συνειδητοποίησης του ποιος είναι, ποια στοιχεία τον εκφράζουν και τον αποτελούν ως προσωπικότητα. Θέλει να μάθει περισσότερο για τα θέλω του, τις επιθυμίες του, τι του ταιριάζει και τι όχι.
– Διαισθάνεται και αντιλαμβάνεται την αναντιστοιχεία των προτύπων που του προβάλλονται και τα μέσα που του παρέχονται για την υλοποίηση των στόχων του.
Η επαναστατικότητα σε αυτή την ηλικία συνδέεται με την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας, τις διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμησή των εφήβων και με την υποτίμηση τους στις απόψεις των γονέων. Όσο μεγαλύτερη η εξιδανίκευση των γονέων σε προηγούμενα στάδια, τόσο πιο αντίθετες οι απόψεις που υιοθετούν οι έφηβοι στην προσπάθεια να οργανώσουν τις δικές τους επιλογές, δοκιμάζοντας τον εαυτό τους σε ακρότητες, εκκεντρικότητες, αποκλίνουσες ή και επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι έφηβοι χρειάζονται χώρο και χρόνο για να μπορέσουν να ενηλικιωθούν αρμονικά.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς…
– Να επιδιώκουν το διάλογο και την ουσιαστική επικοινωνία με το έφηβο παιδί τους έχοντας ως προϋποθέσεις το σεβασμό και την ειλικρίνεια.
– Να θέτουν όρια και να τα τηρούν. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σταθεροί στις πράξεις και τα λόγια τους απέναντι στις παρορμητικές και πολλές φορές παράλογες απαιτήσεις του έφηβου.
– Ίσως μπορούν να αποφευχθούν τα διπλά μηνύματα (π.χ μερικές φορές να του συμπεριφέρονται σαν να είναι παιδί και άλλες να απαιτούν να είναι ενήλικας.).
– Να αποφεύγουν να τον συγκρίνουν με άλλους (π.χ αδερφό, συμμαθητή, ξάδερφο, κά).
– Όταν χρειάζεται να καυτηριάζουν τη συμπεριφορά του αλλά να μην τον απορρίπτουν ως άτομο.
– Να μην αντιμετωπίζουν το παιδί τους ως προέκταση του εαυτού τους, επιβάλλοντας σε αυτό τα όνειρα και τους στόχους που είχαν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.
– Να μην ξεσπούν στον έφηβο μεταφέροντας δικά τους προβλήματα (π.χ επαγγελματικά, προβλήματα σχέσης, κά).
– Να αποφεύγουν να προετοιμάζουν τη μετάβαση των παιδιών τους στο μέλλον με πρότυπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα να μην υπόσχονται ή να μη δίνουν την εντύπωση ότι ακολουθώντας ο έφηβος ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, θα μπορέσει να αντεπεξέλθει με επιτυχία στις οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις που υπάρχουν σήμερα.
– Να επισημαίνουν και τις θετικές όψεις της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του εφήβου. (π.χ να μη βλέπουν μόνο το 12 των μαθηματικών αλλά και τους υψηλούς βαθμούς που μπορεί να έχει σε άλλα μαθήματα). Έτσι δείχνουν πως αναγνωρίζουν την προσπάθεια και το ενθαρρύνουν.
Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να μη μεταθέτουν το δικό τους άγχος στα παιδιά τους γιατί το άγχος μπορεί να τα “παραλύσει” και να τα “καθηλώσει” συναισθηματικά με αποτέλεσμα να αποκτήσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Τι μπορούν να κάνουν οι καθηγητές…
– Να αναγνωρίσουν την προσωπικότητα των μαθητών και να προσπαθήσουν να τους δώσουν κίνητρα για μάθηση και για εξωσχολικές δραστηριότητες που θα συμβάλλουν στην πνευματική τους ανάπτυξη (θέατρο, επιμορφωτικές εκδρομές, βιβλία, κά)
– Να διαγνώσουν όσο μπορούν τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού και να τους δώσουν τα κίνητρα για σωστή κοινωνική συμπεριφορά πρωτίστως.
– Μέσα από την ανταλλαγή απόψεων να προσπαθήσουν να έχουν μία σωστή παιδαγωγική αντιμετώπιση, συνδυάζοντας την αυστηρότητα όπου χρειάζεται αλλά και να αφήσουν περιθώρια για την έκφραση των μαθητών.
Ωστόσο σήμερα, σε μία εποχή έντονης κρίσης των ιδεών και των αξιών, σε μια εποχή που κυριαρχεί η ασάφεια, η σύγχυση και η ανασφάλεια, η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων και η αναποτελεσματικότητα των θεσμών, προκύπτει η ανάγκη συνεργασίας σχολείου και οικογένειας. Μέσα απ’ αυτή τη συνεργασία θα μπορέσουμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα, γιατί:
– Οι καθηγητές από μόνοι τους δεν μπορούν να ξέρουν τις πιθανές αντιξοότητες και δυσκολίες που μπορεί να έχει το παιδί στο έξω από το σχολείο περιβάλλον.
– Θα γίνει από κοινού μία προσπάθεια προφύλαξης του εφήβου από τους κινδύνους που σήμερα εγκυμονούν (ναρκωτικά, βία, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, κλπ).
– Ο νέος θα πάρει το μήνυμα, ότι πραγματικά ενδιαφέρονται γι’ αυτόν. Η υπόθεση της εξέλιξης και της αποκατάστασής του, απασχολεί σοβαρά. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η θετική αυτοεικόνα του και περιορίζεται η αποτελεσματικότητα άλλων φορέων αγωγής, όπως είναι η τηλεόραση ή τα περιοδικά.
Μέσα απ’ αυτή τη συνεργασία, επίσης θα πάψει να υπάρχει η ανταγωνιστική σχέση του τύπου “…αυτά σου μαθαίνουν στο σχολείο…”
– Η συνεργασία αυτή θα πείσει τον έφηβο ότι η διάκριση σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα μαθήματα είναι σχετική, ότι όλα τα μαθήματα έχουν την αξία τους και έτσι θα μπορέσει να έχει σφαιρικότερη γνώμη.
